Thánh Gióng còn được gọi là Phù Đổng Thiên Vương (Vua trời Phù Đổng), Ông Gióng (Ngài Gióng) và Xung Thiên Thần Vương (Vua Trời) là một thần thoại anh hùng dân gian của lịch sử Việt Nam và là một trong Tứ bất tử.
Theo truyền thuyết, Gióng là một cậu bé cưỡi ngựa sắt và chiến thắng kẻ thù của nhà nước. Phiên bản nổi tiếng nhất của truyền thuyết kể về ông đã chiến đấu chống lại quân Trung Quốc, do đó, ông được coi là anh hùng chống ngoại xâm đầu tiên của người Việt Nam. Một số nhà nghiên cứu cho rằng ông là phiên bản tiếng Việt của Vaiśravaṇa.
Anh hùng dân gian là một chủ đề phổ biến cho các nhà thơ, chẳng hạn như Cao Bá Quát, người đã viết một bài thơ sử thi cho Thánh Gióng vào thế kỷ 19. Ngày nay Thánh Gióng có các nhân vật huyền thoại khác như Kinh Dương Vương, Âu Cơ, Sơn Tinh, Thủy Tinh trong các bài văn ở tiểu học.
Có nhiều dị bản về sự tích Thánh Gióng. Nhưng đều có chung một nội dung truyện như sau:
Thuở xưa, có một kẻ thù đáng sợ, nhà vua sai người đi tìm người tài giỏi đánh dẹp giặc. Ở làng Phù Đổng có một cậu bé tuy đã ba tuổi nhưng chưa biết nói, biết bò. Nhưng ngay khi nghe tin nhà vua tìm kiếm nhân tài, cậu bé đột nhiên biết nói. Sau đó, cậu xin nhà vua một thanh gươm và một con ngựa để ra quân đánh bại kẻ thù. Sau khi giành chiến thắng trở về, cậu bé đã bay đi.
Lễ hội Thánh Gióng được tổ chức từ khi đánh giặc Ân, và chính thức trở thành quốc lễ vào thế kỷ 11 dưới triều đại vua Lý Thái Tổ, người sáng lập ra nhà Lý.
Lễ hội thường được tổ chức tại làng Phù Đổng, huyện Gia Lâm, Hà Nội vào ngày 4 tháng 4 theo lịch Việt Nam hàng năm. Lễ kỷ niệm tưởng nhớ người anh hùng cứu nước đã đứng lên chống lại quân xâm lược được diễn ra rất sôi nổi.
Người dân phải chuẩn bị cho lễ hội này từ ngày 1 tháng 3 đến ngày 5 tháng 4 âm lịch. Vào ngày 6 tháng 4 âm lịch, lễ hội bắt đầu bằng lễ cầu mưa thuận gió hòa. Vào ngày 7 tháng 4 âm lịch, dân làng mang đến những mâm cỗ chay để tái hiện khoảnh khắc dân làng góp lương thực cho Thánh Gióng. Lễ hội tiếp tục nghi lễ cho đến ngày 12 tháng 4 âm lịch.
Thánh Gióng là hình ảnh người anh hùng chống giặc ngoại xâm, là hình ảnh tiêu biểu của vua Hùng trong thời dựng nước và giữ nước. Thánh Gióng chính là hiện thân của sự hợp nhất giữa thiên nhiên và con người, được cô đọng lại thành sức mạnh quật ngã mọi kẻ thù.
Từ những dữ kiện về các cuộc chiến tranh của tổ tiên được ghi lại trong sử sách, có thể thấy hình tượng
Thánh Gióng được tôn làm một vị anh hùng, mang trong mình tinh thần ý chí kiên cường trong cuộc chiến chống ngoại xâm. Đó cũng chính là tinh thần của dân tộc Việt Nam ta từ bao đời nay.
Hình tượng Thánh Gióng mang tới cho chúng ta những màu sắc kì diệu, có một chút hoang đường nhưng lại thể hiện lòng yêu nước, sức mạnh của dân tộc ta, Thánh Gióng được coi là hình mẫu lý tưởng về người anh hùng.